4 THekopjes
Kraaipan en Kraaipanschool
Hofmeyrstraat 125
1091 LG Amsterdam
Tel: 020-4609254
Email: info@cordaan.nl
buurtrestaurant@dynamo-amsterdam.nl
www.oost.amsterdam.nl/wijservicepuntkraaipan
Architectuur prijs
Als een woonzorg- en welzijnsgebouw de Amsterdamse nieuwbouwprijs wint, dan willen wij Dames THe daar wel alles van weten. De Kraaipanschool kreeg die prijs in 2014 en won in 2013 ook de Zuiderkerkprijs voor het best opgeleverde woningbouwproject in Amsterdam. Maar levert dit alles voor kwetsbare mensen ook het beste resultaat op, als wij er met onze thuis voelen bril naar kijken?
Een buurt met geschiedenis
Op naar de de Transvaalbuurt in Amsterdam Oost. Een min of meer ‘vergeten’ door Berlage ontworpen Amsterdamse school buurt: een stedenbouwkundig plan met kromme en rechte straten, pleintjes en plantsoenen. Een buurt gebouwd voor met name de Joodse arbeiders met een hoog socialistisch karakter. Een buurt met een heftige geschiedenis. Tot de jaren ’40 was het de wijk met de meeste Joodse bewoners. In de Tweede Wereldoorlog was het een door de Nazi’s makkelijk af te sluiten buurt en werden de Joden er bijeen gedreven en van hier uit afgevoerd naar de vernietigingskampen. De sporen van deze geschiedenis vind je door de hele buurt op gepaste wijze verbeeld terug. En we herhalen hier nog maar weer eens ONZE ZORGVISITE TIP: maak op A4 formaat wandelroute kaartjes.
Een mooie activiteit om dit als activiteitenbegeleiding samen met de bezoekers van de dagopvang op te pakken en deze kaartjes goed zichtbaar in de portalen van het gebouw voorhanden te hebben.
Geheel nog niet meer dan de de som der (gebouw) delen
Zoemen we dieper op Kraaipan en Kraaipanschool in, dan is het een constellatie van oude en nieuwe gebouwen, die zeven functies herbergen.
In de voormalige Kraaipanschool zit een wijkservicepunt, buurtrestaurant en dagopvang voor ouderen met lichte dementie en dagbesteding voor verstandelijk gehandicapten. In een nieuwbouw torentje zijn 50 seniorenwoningen ondergebracht, waarbij huisvesting wordt geboden aan onder meer een Marokkaanse woongroep en een woongroep voor mensen met schizofrenie. In nieuwbouw die op een natuurlijke manier is verweven in het straat- en kadebeeld zijn 5 groepswoningen gerealiseerd, op de begane grond en de vier verdiepingen, voor mensen met dementie. Dit alles wordt bestierd door respectievelijk welzijnsorganisatie Dynamo (wijkservicepunt en buurt restaurant) , ouderenzorgorganisatie Zorggroep Amsterdam Oost (dagopvang ouderen met dementie), zorgorganisatie Cordaan (dagbesteding verstandelijk gehandicapten en kleinschalig wonen voor mensen met dementie). Het hele proces van totstandkoming heeft maar liefs 11 jaar geduurd. Zegt dat misschien iets over het resultaat en het gevoel dat ons tijdens deze zorgvisite bekruipt, dat het geheel toch (nog) niet meer is dan de optelsom van de afzonderlijke delen? Het geheel wordt gevormd door op zich zelf staande gebouwen met veel eigen hekken, zonder toegang naar een naburig gebouw, waardoor onderling de verbinding wordt bemoeilijkt. We vinden dat echt jammer omdat je hierdoor het ‘community’ gevoel tegenwerkt. Een gevoel dat juist de bakermat was van de buurt en haar stedenbouwkundige opzet.Tegelijkertijd zien we mogelijkheden te over om de verbindingen wel te maken en de hokkerigheid van de buitenruimte weg te nemen
En we zien een typisch voorbeeld van Amsterdams gedrag. Waar staat: ‘Parkeer svp je fiets niet hier”, wordt dat pontificaal wel gedaan.
Buitenruimte en bewegingsvrijheid bewoners met dementie stiefkindje
We zien hetzelfde terug bij de vijf woongroepen kleinschalig wonen. Het traliewerk om de ‘tuin’ vinden we al niet fijn.
Maar wordt er überhaupt wel gebruik van gemaakt? En door wie? Op de voortreffelijke locatiewijzer die zorgorganisatie Cordaan voor elk van haar ruim 100 locaties biedt, staat immers dat locatie Kraaipan geen tuin heeft noch een balkon. Nou wordt het niet zo zout gegeten, want er is wel degelijk buitenruimte en we zien zelfs balkons, maar de wijze waarop deze zijn gesitueerd maakt duidelijk dat het belang van frisse lucht en contact met de buitenruimte een stiefkindje tijdens het ontwerp proces is geweest. Het toppunt daarvan is wel de situering van de brandtrappen, waardoor een groot deel van het uitzicht wordt weggenomen. Ook als we later zelf het kleinschalig wonen binnenshuis bezoeken, ervaren we dat er kansen zijn blijven liggen om bewegingsvrijheid en buitenlucht voor mensen met dementie bereikbaar te houden. De situering van de lift is er zo een; die is helemaal buiten het woongedeelte geplaatst. De bewoners hebben daardoor alleen hun eigen woonoppervlak van zo’n 200 m2 als vrije loopruimte beschikbaar. Je loopt daardoor versneld de kans dat de deuren en ramen op je af komen en het beperkt de zo belangrijke beweging(sruimte). Onze handen jeuken om dit levensaspect, ook al zijn er bestaande kaders, toch dat tandje meer te geven.
Vrijwilligers koken vier dagen in de week
We dwingen onszelf om de orde van de zorgvisite te herpakken. En beginnen met het wijkservicepunt, de dagopvang en dagbesteding en het buurtrestaurant. De entree, indeling en inrichting heeft een Amsterdamse uitstraling: een gezellig buurthuis van een lekkere onbevangenheid. Van het menu krijgen we trek. Vanavond is dat: pindasoep, bami met kip en een ananasbeignet, bereid door vrijwilligers en dat alles voor vier euro (met stadspas 3,50 en kinderen 2 euro. Vier avonden in de week koken vrijwilligers voor buurtbewoners. TIP VAN HET HUIS Kom er maar eens om!
Bewoners van Cordaan maken geen gebruik van de dagopvang
De dagopvang, ook voor mensen met een multiculturele achtergrond is in volle gang, wel ieder in zijn eigen ruimte. We spreken uitvoerig met een van de medewerkers van Dynamo. Op onze vraag of de bewoners van het kleinschalig wonen hier ook komen, zegt hij dat dat niet het geval is. De dagopvang hier is voor thuiswonende ouderen en wordt door de Zorggroep Amsterdam Oost gedaan. Er is geen samenwerking met Cordaan op dit vlak. Dat verbaast ons zeker als we het activiteitenprogramma zien en daar behoorlijk wat activiteiten ook met de bewoners van het kleinschalig wonen zien.
Hoe zit dat? Maar goed, zoals eerder gezegd, de wijze waarop de gebouwen zijn ontworpen en de openbare ruimte is ingericht maakt het ook niet vanzelfsprekend om de natuurlijke verbinding met deze zeer kwetsbare mensen te zoeken en te maken. En dat terwijl de oorspronkelijke door Berlage ontworpen opzet van de buurt dus daar wel alle ingrediënten voor biedt.
Als thuis
We gaan naar ons hoofddoel. Het kleinschalig wonen voor mensen met dementie. De filosofie van zorgorganisatie Cordaan daarop kennen we goed: Cordaan wil de bewoners ‘als thuis’ in een woongroep van zes personen laten leven. Kleinschalige zorg in een huiselijke en herkenbare setting, waarbij de bewoners worden betrokken bij licht huishoudelijk werk, het koken, bestellen, boodschappen doen. We hopen maar dat dat ervan komt en de bewoners zo hun buitenommetje kunnen hebben. De ons maar al te bekende blauwe bakken die we bij de ingang aantreffen doen ons vermoeden dat de Deli XL (groothandel voor de horeca) ook hier maar al te goede zaken doet.
We drentelen een tijdje rond het huis. Kijken door de ramen. Bewonderen de mooie huiskamerramen, pront uitkijkend in de straat en over de kade. We geloven graag dat het uitzicht prachtig is als de bloesem aan de bomen zit, zoals de locatie wijzer van Cordaan aanprijst. Durven we aan te bellen? Wat is ons verhaal? Zeggen we dat we als auteurs van ‘Cordaan Rond, 330 jaar zorggeschiedenis schrijven’ komen en deze locatie, die in 2012 nog niet in gebruik was ook graag willen zien? Of dat we voor een familielid die aan het dementeren is komen kijken of Kraaipan wat voor hem is? Uiteindelijk trekken we de stoute schoenen aan en drukken onder het oog van de camera op de Cordaan bel, die er naast de bellen van de woongroepen met bekende Amsterdamse buurtnamen, is.
Buitendeur wordt gewoon open gedaan
We zijn verbaast dat de buitendeur open springt zonder enige vraag aan ons wie we zijn en wat we komen doen. Nu zal ‘het camera oog’ zien dat we respectabele dames op leeftijd zijn, maar toch… Wij raden aan daar toch anders mee om te gaan. ZORGVISITE TIP Bij je thuis laat je wildvreemden toch ook niet zonder meer binnen, ook al is er daarna nog de eigen toegangsdeur tot de woning of woongroep te nemen?
Na de voordeur volgen dus naast de begane grond vier verdiepingen met elk een woongroep van zes bewoners.
De buitenhal op de begane grond is keurig, maar onpersoonlijk. Je wordt niet met een leuk gebaar welkom geheten, je vindt er geen informatie folders of een uitstalling van leuke dingen om te doen. Wel een brandmeldpaneel en een aan-en afwezigheidsbord voor de bedrijfshulpverlening. Drie aanwezig, tien afwezig van de BHV’ers . Wat betekent dit? Is dit de hele personeelsbezetting dan? Waarom hier niet een aansprekend bord van het team van Kraaipan en wie er vandaag in welke functie en op welk dagdeel werkt inclusief een leuke functie? Deze ZORGVISITE TIP geven we vaker. Collega Cordaan locatie De Gooijer heeft naar aanleiding van een zorgschouw deze tip opgepakt en op haar kleinschalig wonen nu een dergelijk bord.
En hier wordt ons eerdere vermoeden bevestigd. De woongroep op de begane grond heeft zelf ook geen directe toegang tot de aangrenzende buitenruimte op het binnen terrein.
Met de lift, waar we al de nodige kritische kanttekeningen over hebben gemaakt gaan we elke verdieping af. De halletjes voor de gesloten deuren van de woongroepen zijn keurig. De ene woongroep maakt er meer van dan de andere, net als in het gewone leven. 
Fraaie woonruimten
We gluren door de ramen van de deuren en zien mooie ruime gangen en kamers, met in de kamerdeur een verticale glasstreep en een lijst voor naam en eventueel persoonlijke foto.
De vloer is met een houtmotief bedekt. Op de begane grond hadden we ons al een indruk van de huiskamer en keuken kunnen vormen: een fijne vorm en afmeting, waar het koken gebeurt met het gezicht naar naar de kamer toe. Ook kan er over de vensterbanken heen gekeken worden.Het valt ons wel op dat de inrichting nogal steriel aan doet. Het voelt aan alsof het nog ingewoond moet worden en een ‘personal touch’ moet krijgen. Dat lijkt ons nu echt iets om samen met de bewoners en hun familie op te pakkenZORGVISITE TIP, naast het koken en deel te nemen aan het dagelijks leven waartoe naasten op de Cordaan website nadrukkelijk wordt uitgenodigd.
De wereld van de architecten en die van de zorgorganisaties moeten beter verbonden worden
Tenslotte: Je merkt dat Cordaan haar intentie ‘zorg als thuis’ hier bij de Kraaipan heeft willen realiseren. Er is gebouwd in een hoog stedelijke buurt met de blik van ook voor de buurt. Buurtbewoners met dementie die niet langer zelfstandig kunnen wonen, worden in staat gesteld in hun buurt te blijven in kleinschalige woongroepen in een architectonisch prachtig gebouw met mooi en levendig uitzicht. Jammer blijft het dat de verbinding met de overige voorzieningen inhoudelijk niet is uitgebuit, mede door fysieke beperkingen zoals de vele hekken en dat in de zo belangrijke bewegingsruimte in de binnen- en buitenruimte van kwetsbare mensen te weinig is voorzien. Ons inziens kan dit alles ook nu nog met een aantal ingrepen verbeterd worden. Opdrachtgevers in de zorg en de architecten dienen zich naar onze mening hierop beter met elkaar te verstaan en in hun programma’s van eisen het belang van natuurlijke ontmoetingen en goed toegankelijke beschermde buitenruimte in de vorm van tuinen en/of van balkons op te nemen. Wellicht is het lange ontwikkelingsproces van elf jaar hieraan debet geweest, maar we zien graag beter laat dan nooit deze existentiële levensbehoefte alsnog mogelijk gemaakt.
Zorgkaart Nederland: –
Gastvrijheidszorg met sterren: –
Zorgvisite afgelegd november 2014
Copyright: Dames THe/Publicarea; Tineke van den Klinkenberg en Hetti WillemseDecember 2014
